Jak wskazują dane Głównego Urzędu Statystycznego, budownictwo od wielu lat należy do branż o wysokich wskaźnikach wypadkowych. W latach 2016-2020 w budownictwie w wypadkach przy pracy poszkodowanych zostało 24,7 tys. osób, 240 osób straciło życie, a 354 odniosło ciężkie obrażenia. Dane z tego okresu wskazują, że średnio co 7 dni na budowie ginie człowiek, a każdego dnia na polskich budowach odnotowywanych jest 13 wypadków przy pracy. Według analiz Państwowej Inspekcji Pracy, w 2020 r. blisko 26,9% ogółu poszkodowanych, stanowiły osoby pracujące w budownictwie, a wśród poszkodowanych śmiertelnie osoby pracujące w sektorze budowlanym stanowiły aż 33,2%.

W związku z powyższym w latach 2022-2024 zaplanowano realizację 3-letniej strategii kontroli i prewencji Państwowej Inspekcji Pracy w budownictwie, której celem jest radykalne zmniejszenie występujących zagrożeń wypadkowych przy wykonywaniu prac budowlanych. Stałe oraz systematyczne kontrole i rekontrole podmiotów wykonujących prace budowlane, w zestawieniu z podejmowanymi przez inspektorów pracy środkami prawnymi oraz działaniami o charakterze profilaktycznym, będą miały za zadanie spowodować trwałą poprawę poziomu bezpieczeństwa pracy na polskich budowach.

W latach 2016-2020 Państwowa Inspekcja Pracy przeprowadziła 65,7 tys. kontroli w branży budowlanej. Niestety w ponad 90% kontroli ujawniane są nieprawidłowości w zakresie bezpiecznego wykonywania robót budowlanych (2020 r. – 91%, 2019 r. – 92%, 2018 r. – 93%). W toku działań PIP, podjętych w tym okresie, inspektorzy pracy wydali blisko 300 tys. decyzji, w tym 19,9 tys. dotyczących wstrzymania prac na placu budowy, 9,4 tys. skierowań pracowników do innych prac oraz 15,2 tys. dotyczących wstrzymania eksploatacji maszyn. W toku kontroli ujawniono 74,7 tys. wykroczeń i nałożono 22,3 tys. mandatów karnych. Inspektorzy pracy skierowali blisko 2 tys. wniosków do sądu o ukaranie pracodawców łamiących przepisy prawa i bezpieczeństwa pracy, a także złożyli 646 powiadomień do prokuratury o popełnieniu przestępstwa.

Wyniki kontroli prowadzonych w ostatnich latach wskazują, że zwiększa się liczba ujawnianych nieprawidłowości dotyczących wykonywania prac na wysokości bez zabezpieczeń pracowników przed możliwością upadku (77% kontroli). Stwierdzane są w szczególności: brak bądź nieprawidłowe zastosowanie na stanowiskach pracy środków ochrony zbiorowej chroniących przed upadkiem z wysokości, niezapewnienie bezpiecznych przejść i dojść do stanowisk pracy, niezabezpieczenie otworów w stropach i ścianach zewnętrznych oraz niewyposażenie pracowników w środki ochrony indywidualnej, bądź niewyegzekwowanie ich stosowania.

Inspektorzy pracy ujawniają ponadto: brak lub nieprawidłowe zabezpieczenie miejsc i stref niebezpiecznych (46% kontroli), tj. miejsc wykonywania prac ziemnych, stref pracy maszyn budowlanych, w tym żurawi, prac w wykopach oraz prac na dachach i na rusztowaniach.

Na wysokim poziomie utrzymuje się naruszanie przepisów dotyczących wykonywania prac przy użyciu rusztowań (46% kontroli). Najczęściej powtarzające się nieprawidłowości związane są z montowaniem rusztowań w sposób nietypowy i niezgodny z dokumentacją producenta. Kontrole wskazują braki w zabezpieczeniu pomostów roboczych balustradami, brak bądź nieprawidłowe pomosty robocze, niewłaściwe kotwienia lub ich brak oraz dopuszczenie rusztowań do eksploatacji bez dokonania wymaganych odbiorów (10% kontroli). Na małych budowach nadal najwięcej nieprawidłowości dotyczy eksploatacji rusztowań typu warszawskiego.

Brak zabezpieczenia przewodów elektrycznych przed uszkodzeniem mechanicznym, które pozostawiane są na ciągach komunikacyjnych, powodując ryzyko potknięcia, a w przypadku ich uszkodzenia ryzyko porażenia prądem elektrycznym, dotyczy 29% kontroli. Stwierdzane są także braki pomiarów skuteczności ochrony przeciwporażeniowej podstawowej i przy uszkodzeniu (10% kontroli).

Nieprawidłowości związane z eksploatacją maszyn budowlanych dotyczą przede wszystkim braku osłon elementów ruchomych oraz niesprawnych elementów sterowniczych. Nadal wykonywane są roboty w wykopach o ścianach niezabezpieczonych przed możliwością osunięcia się gruntu (brak odpowiedniego obudowania lub skarpowania).

Wiele nieprawidłowości jest ściśle powiązanych z planowaniem i przygotowaniem prac. Stwierdzone są braki lub niewłaściwie opracowywane dokumenty dotyczące identyfikacji występujących zagrożeń oraz sposobów eliminowania lub ograniczenia tych zagrożeń jeszcze przed rozpoczęciem robót (np. brak bądź nieprawidłowo opracowana instrukcja bezpiecznego wykonywania robót budowlanych – 20% kontroli; nieudokumentowanie oceny ryzyka zawodowego – 14% kontroli).

Na stałym poziomie (co piąta kontrola) utrzymuje się nieprzestrzeganie podstawowych przepisów bhp dotyczących przygotowania pracujących do pracy. Najwięcej nieprawidłowości dotyczy dopuszczania do pracy osób bez wymaganej wiedzy o zagrożeniach, związanych z wykonywanymi pracami i sposobach zabezpieczeń przed skutkami tych zagrożeń. Wynika to z niewłaściwie przeprowadzanych szkoleń w dziedzinie bhp, bądź braku szkoleń. Nieprawidłowości dotyczą również wykonywania prac przez pracujących bez wymaganych środków ochrony indywidualnej.

Podczas kontroli stwierdzane są również przypadki przerzucania odpowiedzialności za stan bhp na podwykonawców robót, nawet wówczas, gdy konkretny obowiązek z obszaru bhp należał do generalnego wykonawcy, np. zabezpieczenie placu budowy, zapewnienie bezpiecznych ciągów komunikacyjnych i dojść do stanowisk pracy, właściwa eksploatacja instalacji elektrycznej, itp.

Państwowa Inspekcja Pracy w okresie od 1 czerwca do 30 czerwca 2021 r. przeprowadziła krótkie kontrole na małych budowach, mające na celu zwiększenie skuteczności oddziaływania na podmioty prowadzące działalność w okresie wzmożonego wykonywania robót budowlanych. Istotą działań kontrolnych było zapewnienie osobom pracującym na małych budowach bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, w szczególności poprzez usunięcie nieprawidłowości powodujących bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracujących. Podmiotami kontrolowanymi były firmy wykonujące różnego rodzaju prace budowlane na małych budowach, tj. budowach zdefiniowanych na potrzeby uruchamianej akcji jako miejsce prowadzenia prac budowlanych, na którym pracę wykonuje – co do zasady – do 20 osób pracujących w tym samym czasie. Działaniami PIP objęto 438 budów, na których przeprowadzono 648 kontroli. Najwięcej nieprawidłowości dotyczyło wykonywania prac na wysokości bez zabezpieczeń przed możliwością upadku z wysokości (61% kontroli) oraz eksploatacji niekompletnych i zmontowanych niezgodnie z instrukcją producenta rusztowań roboczych (57% kontroli). Szczegółowe dane dotyczące ujawnionych danych zaprezentowane są w poniższej tabeli.

Powyższe statystyki wypadkowe oraz nieprawidłowości ujawniane podczas kontroli przez inspektorów pracy skłoniły Państwową Inspekcję Pracy do przeprowadzenia 3-letniej kampanii mającej na celu poprawę bezpieczeństwa pracy w budownictwie. Działania kontrolne, prewencyjne i informacyjne będą skoncentrowane przede wszystkim na zagadnieniach związanych z:

• upadkami z wysokości,
• bezpieczeństwem pracy w wykopach,
• przygotowaniem pracowników do pracy oraz uprawnieniami kwalifikacyjnymi, a także na najważniejszych aspektach związanych z bezpieczeństwem pracy przy obsłudze żurawi dźwigowych (budowlanych), z uwzględnieniem czasu pracy operatorów żurawi.