Zgodnie z przyjętymi założeniami 3-letniej strategii kontrolno-prewencyjnej „Budowa STOP wypadkom!”, realizowanej w latach 2022-2024, wyodrębniono grupę „małe place budowy”, które są miejscem prowadzenia robót budowlanych przez co najwyżej 20 osób. Istotą tych kontroli, było zapewnienie osobom pracującym na małych budowach bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, w szczególności poprzez usunięcie nieprawidłowości powodujących bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia.
W ramach dwóch etapów akcji kontrolnej, w czerwcu oraz we wrześniu 2022 roku przeprowadzono 2311 kontroli robót budowlanych, którymi objęto 2150 przedsiębiorców. Skontrolowano 1895 place budowy lub miejsca wykonywania robót budowlanych. Pracę wykonywało 11437 osób, z których 8929 było zatrudnionych na podstawie stosunku pracy.
Większość przedsiębiorców wykonywała roboty budowlane związane z budową, przebudową lub remontem obiektów kubaturowych – budynków – 90% kontroli.
Ze względu na rodzaj inwestycji budowlanej największa liczba kontroli dotyczyła obiektów nowobudowanych – 60%, następnie obiektów przebudowywanych, rozbudowywanych lub remontowanych oraz rozbiórek obiektów – 26%, prac termomodernizacyjnych lub elewacyjnych – 14%. Dominowały mikroprzedsiębiorstwa, czyli firmy o kilkuosobowym zatrudnieniu, tj. do 9 osób oraz pozostałe małe zakłady, tj. o zatrudnieniu od 10 do 49 osób.
Małe place budowy – główne nieprawidłowości
Wyniki z kontroli wskazują, że najwięcej nieprawidłowości, bo aż 91% dotyczyło prac związanych z użytkowaniem rusztowań. Dominującą nieprawidłowością, występującą prawie na wszystkich kontrolowanych rusztowaniach, był brak lub nieprawidłowo wykonane balustrady ochronne zabezpieczające przed upadkiem z wysokości od strony przestrzeni otwartych przy pomostach roboczych. Ponadto stwierdzono:
- brak bądź niepełne pomosty robocze lub pomosty niesystemowe wykonane na budowie albo po prostu luźno ułożone deski na ramach rusztowania tylko na poziomie wykonywania robót,
- brak bądź nieprawidłowo wykonane piony komunikacyjne,
- brak lub niewłaściwe zakotwienie konstrukcji rusztowań do stałych elementów obiektów budowlanych,
- nieprawidłowe posadowienie konstrukcji rusztowania na podłożu (rusztowania postawione bezpośrednio na miękkim gruncie lub na podparciu z desek czy cegieł bądź bloczków gazobetonowych nie gwarantującym odpowiedniej wytrzymałości i stabilności).
Spośród skontrolowanych zagadnień bhp, aż 85% przypadków dotyczyło nieprawidłowości związanych z eksploatacją instalacji i urządzeń elektrycznych. Powszechny był brak zabezpieczenia przewodów zasilających urządzenia elektryczne przed uszkodzeniem mechanicznym, które pozostawione na ciągach komunikacyjnych stwarzały ryzyko potknięcia, a w przypadku ich uszkodzenia nawet porażenia prądem elektrycznym. Ponadto dużym problemem, który stwierdzono jest użytkowanie przewodów elektrycznych z uszkodzoną izolacją. Wystąpiły również przypadki używania przedłużaczy przeznaczonych do użytku domowego, które nie spełniają norm odporności na warunki atmosferyczne stawianych przewodom eksploatowanym na budowie. Stwierdzano także eksploatację uszkodzonych i niezabezpieczonych rozdzielnic elektrycznych przed dostępem osób nieuprawnionych.
Kolejne nieprawidłowości dotyczyły robót ziemnych z wykorzystaniem maszyn budowlanych oraz zabezpieczenia ścian wykopów, które występowały na 75% skontrolowanych placach budowy. Do najczęstszych nieprawidłowości należy zaliczyć:
- brak wykonania odpowiedniej obudowy lub skarpowania ścian wykopów,
- składowanie urobku zbyt blisko krawędzi wykopu,
- brak odpowiednich zejść do wykopów,
- brak balustrad zabezpieczających wykop przed możliwością upadku pracowników do ich wnętrza,
- użytkowanie maszyn do robót ziemnych w nieodpowiedniej odległości od krawędzi wykopu,
- brak wyznaczenia i ogrodzenia strefy niebezpiecznej pracy maszyn do robót ziemnych.
W 68% kontroli zastrzeżenia dotyczyły przygotowania pracowników do pracy. Pracujący często wykonywali prace bez wymaganych środków ochrony indywidualnej głównie hełmów ochronnych, zestawów asekuracyjnych chroniących przed upadkiem z wysokości, a także ochron słuchu, dłoni, twarzy lub oczu. Stwierdzano również u pracowników brak stosowania odpowiedniej odzieży i obuwia roboczego. Zdarzały się przypadki błędów formalnych dotyczących dokumentacji związanej z oceną ryzyka zawodowego. Nieprawidłowości wystąpiły także w odniesieniu do instruktażu stanowiskowego, a w szczególności podczas wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych, np. prac na wysokości. W przeważającej liczbie kontroli, w których ujawniono nieprawidłowości tego rodzaju, stwierdzono brak takich instruktaży.
Znaczący odsetek nieprawidłowości dotyczył zagospodarowania terenu budowy. Kwestie te wynikały z 64% kontroli. Najczęściej zastrzeżenia dotyczyły braku bądź nieprawidłowego wygrodzenia i oznakowania stref i miejsc niebezpiecznych. Ponadto w trakcie przeprowadzanych kontroli ujawniano brak lub niekompletne ogrodzenie terenu budowy, które umożliwiało dostęp osobom postronnym. Nieprawidłowo były też zorganizowane miejsca składowania materiałów, które kolidowały z dojściami do stanowisk pracy oraz drogami dla pojazdów.
Stwierdzane były także nieprawidłowości w zakresie przygotowania i organizacji prac na terenie budowy. Dotyczyło to 47% kontroli. Najczęściej wykonawca robót budowlanych nie przygotował instrukcji bezpiecznego wykonywania robót, którą to jest obowiązany opracować przed przystąpieniem do wykonywania robót budowlanych i zapoznać z nią pracowników. Inspektorzy pracy również stwierdzali brak sprawowania bezpośredniego nadzoru podczas wykonywania prac, w tym szczególnie niebezpiecznych.
Podsumowanie
W 2022 roku inspektorzy pracy skierowali do pracodawców prawne środki oddziaływania dotyczące nieprawidłowości w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy:
- wydano ogółem 14386 decyzji nakazowych,
- wydano 10734 decyzji ustnych, które trzeba wykonać przed zakończeniem kontroli,
- wydano 11131 decyzji bezpośrednio wpływających na bezpieczeństwo pracy z rygorem natychmiastowej wykonalności np. wstrzymania prac czy eksploatacji maszyn.
Średnio podczas jednej kontroli wydano 6,2 decyzji nakazowych, w tym 4,2 dotyczyły bezpośrednich zagrożeń dla życia lub zdrowia osób pracujących. Efektem przeprowadzonych kontroli było zapewnienie przestrzegania przepisów bhp na „małych budowach” oraz likwidacja bezpośrednich zagrożeń dla zdrowia i życia pracujących, które mogły skutkować wypadkami przy pracy.
Podsumowując na najmniejszych placach budowy poziom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy wypada najsłabiej. Środki prawne dotyczące nieprzestrzegania przepisów bezpieczeństwa i ochrony zdrowia na „małych budowach” wydano w 98,7% kontroli. Tylko zaledwie 1% firm zapewniało w pełni bezpieczne i higieniczne środowisko pracy swoim pracownikom. Skala nieprawidłowości na „małych budowach” pokazała, że występowanie rażących zaniedbań w obszarze bezpieczeństwa pracy jest zbyt duże, dlatego Państwowa Inspekcja Pracy będzie kontynuowała strategię kontrolno-prewencyjną „Budowa STOP wypadkom”. Naszym priorytetem będzie próba dotarcia do pracowników i pracodawców poprzez budowanie nawyków bezpiecznego wykonywania pracy co w przyszłości może przyczynić się do zmniejszenia nieprawidłowości, które odnotowaliśmy w 2022 roku, dlatego oprócz standardowych kontroli przeprowadzamy działania o charakterze promującym dobre praktyki wpływające na poprawę bezpieczeństwa pracy. Są to m.in. ogólnodostępne w formie papierowej lub elektronicznej broszury i publikacje o tematyce związanej z bezpieczeństwem pracy w budownictwie, porady prawno-techniczne, bezpłatne szkolenia adresowane do pracodawców prowadzących firmy budowlane, a także przedstawicieli służby bhp działających w branży budowlanej oraz akcje promocyjne w środkach masowego przekazu.